Broeders en zusters,
Kerstmis staat in een terugtrekkende beweging. Ik bedoel daarmee niet dat de eucharistie-
vieringen op Kerstmis steeds minder mensen trekken – al is dat onmiskenbaar het geval. En ook
niet dat Kerstmis steeds minder het feest van Jesus’ geboorte lijkt te worden en steeds meer een
soort midwinterfeest met licht en groen en gezelligheid – al is ook dat onmiskenbaar het geval.
Nee, ik bedoel: Jesus’ geboorte zélf staat in een terugtrekkende beweging. Jesus’ geboorte vindt
plaats teruggetrokken uit de grote machts- en cultuurcentra, zelfs teruggetrokken uit de
bewoon-de wereld, teruggetrokken in een als stal gebruikte grot, teruggetrokken in een kribbe.
Het is christelijke wijsheid in die terugtrekkende beweging juist Gods kómen te herkennen en te
vieren.
Behalve dat het 2023 jaren geleden is dat Jesus Christus werd geboren, is het dit jaar precies 400
jaar geleden dat in Frankrijk Blaise Pascal werd geboren. Juist hij kan ons helpen die
christelijke wijsheid op het spoor te komen. Blaise Pascal was een beroemd wis- en
natuurkundige. Speciale aandacht had hij voor de eigenschappen van het vacuüm. Dat moeten
we even vasthouden, die aandacht voor het vacuüm. Gaandeweg zijn korte leven werd hij steeds
meer door God geraakt en begon hij na te denken over God en mens, en hun onderlinge
betrokkenheid. Zijn originele gedachten daarover stelde hij op schrift; ze zijn wereldberoemd
geworden. In één van die gedachten denkt Pascal na over hoe God binnentreedt in de wereld, –
dus eigenlijk over Kerstmis, want op Kerstmis vieren we dat door Jesus’ geboorte God zelf
binnentreedt in onze wereld en in ons mensenleven. God, zo stelt Pascal, ziet daarbij af van zijn
overweldigende macht en overdon-derende heerlijkheid, want God wil zich niet opdringen. Hij
wil niet alle ruimte opeisen. God kómt, verlángt te komen, maar zó, dat Hij zo min mogelijk
ruimte inneemt. Als God in onze wereld en in ons mensenleven binnentreedt maakt Hij dus
tegelijk een terugtrekkende beweging. Daardoor geeft Hij genoeg licht voor wie willen zien, én
blijft er genoeg duisternis voor wie niet willen zien.
God wil zich niet massief opdringen. Terwijl dat juist wel verwacht wordt door mensen die
buiten geloof en kerk staan: die willen een massief bewijs dat God bestaat en werkzaam is of
anders hoeft het voor hen niet. Blaise Pascal zou daartegen zeggen: Gods komen lijkt enigszins
op een vacuüm: Hij komt, Hij verlángt te komen – maar steeds tegelijk teruggetrokken.
Christelijke wijsheid herkent daar Gods schroomvolle, nederige, weerloze liefde. Maar juist zó
trekt God wél zachtjes aan. Een beetje zoals je een vacuüm pas gewaarwordt door de
aantrekking. In Jesus’ geboorte straalt Gods licht, maar teruggetrokken, schroomvol, weerloos,
nederig en liefdevol: aantrekkelijk en méér dan overtuigend voor wie willen zien. Maar tegelijk,
want teruggetrokken, laat Hij op het eerste gezicht de nacht rondom wel donker en de
problemen van onze wereld ongemoeid, waarmee Hij hen die niet willen zien véél ruimte geeft.
In de Kerstnacht vieren wij dat God door Jesus’ geboorte genoeg vrede aanreikt voor wie willen
zien – want dat zongen de engelenkoren toch: eer aan God in den hoge en vrede op aarde aan de
mensen – genoeg vrede om daarin en daaruit te leven. Maar teruggetrokken, nooit opdringend,
nooit dwingend: daardoor Hij laat hen die niet willen zien bij al die doorkankerende onvrede op
aarde véél ruimte. Juist in dat niet alle plaats willen innemen, in dat teruggetrokkene openbaart
Hij zich en komt Hij met zijn eigen licht en zijn eigen vrede. Je moet het schroomvolle, weerloze
licht en de deemoedige vrede van Kerstmis, van Jesus’ geboorte, willen zíen. En je laten
aantrekken en overtuigen.
Het is zoals bij een donkere kamer: één kier waar dan licht doorheen valt maakt verschil en
maakt alles anders: opeens genoeg licht om open te bloeien, en genoeg licht om steeds weer
minstens één stap te zetten. Eén mens die gaat staan in Christus’ schroomvolle, weerloze licht,
dat opneemt en in een donkere wereld weerspiegelt, maakt verschil. Je zou in de bekoring
verstrikt kunnen raken te denken dat één mens maar een onnozele druppel op een gloeiende
plaat is en niets voorstelt en niets uithaalt. Maar dat zou inderdaad een bekoring zijn: een
bekoring die miskent dat die overmaat aan tegengestelde krachten een teken is dat God zich
werkelijk niet wil opdringen, niet alle ruimte wil opeisen, maar juist nederig teruggetrokken
wacht om ook in en door óns schroomvol en deemoedig tegenwoordig te komen. Eén mens die
gaat staan in het schroomvolle, weerloze licht en de deemoedige vrede van Christus, die opneemt
en weerspiegelt, maakt verschil. Moge ik, moge u die mens zijn.
Ik wens u graag een zalig Kerstfeest.
Amen.
Br. M